Ο Μ.ΑΝΤΥΠΑΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ «ΥΠΟ ΑΝΑΛΟΝ ΔΙΑΙΤΑΝ»

Σύμφωνα με το παραπεμπτικό βούλευμα, ο Αντύπας «δυσφήμησε το πρόσωπον του διαδόχου, της βασιλείας και της βασιλικής οικογένειας και τους βασιλόπαιδας Γεώργιος και Νικόλαον».1

Ειδικότερα, η δυσφήμηση εστιάζεται στην εξής φράση, που αποδίδεται στον Αντύπα:

Δεν είναι άξιοι να αναλάβουν την διοίκησιν του στρατού και δι΄ουδέν άλλο ή δια το κυνήγι της αλεπούς. Οι άθλιοι δεν αρκούνται εις τα αξιώματα που τους δόθηκαν εις τας Μανωλάδας και τα Τατόια, αλλ’ αναμιγνύονται σκανδαλωδώς.2

Η δίκη του Αντύπα, που ήταν προφυλακισμένος από την ημέρα της σύλληψής του, έγινε στις 8 Ιανουαρίου 1898. Η αίθουσα ασφυκτιούσε από τον πολύ κόσμο, που ήταν με το μέρος του κατηγορουμένου. Τελικά, ο Αντύπας καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους. Δύο μήνες μετά, μετάγεται στην Αίγινα. Πριν απ΄αυτόν, ωστόσο, είχαν φτάσει στις φυλακές 2 έγγραφα του υπουργού Δικαιοσύνης Αντωνίου Μομφερράτου, που διατάζει να μπει ο Αντύπας στην απομόνωση και να μη συνδιαλέγεται κανένας μαζί του. Το πιο απάνθρωπο, ωστόσο, σημείο της διαταγής είναι αυτό που επιβάλλει στον Αντύπα, σε περίπτωση μη συμμόρφωσής του προς τα παραπάνω, το δέσιμό του και την «άναλον δίαιταν».

«Άναλος δίαιτα» στη «σωφρονιστική» γλώσσα σημαίνει: να δίνεται στον κρατούμενο λίγο και ανάλατο φαγητό, για να μη διψάει, επειδή του έχει επιβληθεί μερική ή ολική στέρηση νερού. Δεν χρειάζεται να έχει δοκιμάσει κανείς αυτό το μαρτύριο, για να καταλάβει πόσο οδυνηρό είναι. Το πιο εξωφρενικό, ωστόσο, στην περίπτωση είναι το γεγονός το ίδιο το επίσημο κράτος διατάζει να βασανίζονται κρατούμενοι. Δηλαδή, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μεμονωμένα άτομα βασανιστές, αλλά με κράτος βασανιστή.

Αυθημερόν ο διευθυντής των φυλακών αναφέρει στο υπουργείο Δικαιοσύνης:

Υπουργείον. Εις εκτέλεσιν της υπ΄αριθ. 6176 διαταγής σας λαμβάνω τιμήν ν΄αναφέρω ότι παρέλαβον σήμερον τον μεταχθέντα κατάδικον Μαρίνον Αντύπαν εκ των επανορθωτικών φυλακών Αθηνών και ετοποθέτησα αυτόν συμφώνως προς την άνω διαταγήν σας εις τον διάδρομον και εις δωμάτιον κατάλληλον.3

Την ίδια ημέρα (10-3-1898), ο διευθυντής των φυλακών, ονόματι Παπασταθόπουλος, αναφέρει την παραλαβή του Αντύπα στον νομάρχη Αττικής και στον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθηνών, όχι όμως και τον εγκλεισμό του κρατουμένου «εις δωμάτιον κατάλληλον», δηλαδή στην απόγνωση. Ο διευθυντής Παπασταθόπουλος, όπως προκύπτει από το πλήθος αναφορών του, φρόντιζε και βοηθούσε το σύνολο των κρατουμένων. Το ίδιο θέλησε προφανώς να κάνει και για τον Αντύπα.

Στις 16 Μαρτίου 1898, λοιπόν, με αριθμό εγγράφου 172, ανέφερε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης:

Εις εκτέλεσιν της υπ΄αρίθμ. 5631 διαταγής σας λαμβάνων την τιμήν ν’ αναφέρω ότι ο μεταχθείς εν τω Σωφρονιστηρίω κατάδικος Μαρίνος Αντύπας κατά το μικρόν διάστημα της καθείρξεώς του έδειξε διαγωγήν καλήν, μη δόσας συμφώνως με το πνεύμα της μνησθείσης διαταγής σας αφορμήν τινά παρεκτροπής και επειδή αφ’ ής μετήχθη ετοποθέτησα αυτόν εις δωμάτιον μεμονωμένων εν τω διαμερίσματι της Δης ακτίνος, την πρωίαν δε και την εσπέραν, οπόταν τα δωμάτια των άλλων κρατουμένων ασφαλισμένα, επέτρεψα υπό την επίβλεψιν φύλακος την έξοδον εκ του δωματίου επι μίαν ώραν χάριν…[δυσανάγνωστη λέξη] και αναψυχής.

Όθεν παρακαλώ το Σεβ. Υπουργείον ινα ευαρεστούμενον διάταξη, όπως ο κατάδικος ούτως μένει ελεύθερος ως και οι λοιποί εν τω διαμερίσματι της ακτίνος ταύτης και επίβλεψιν αστυνομικώς εκ μέρους της υπηρεσίας μας, αν δ’ ούτος εις το ελάχιστον ήθελεν υποπέσει εις παρεκτροπήν τινά, τότε να [συμμορφωθή (;)] με την ως ανωτέρω διαταγήν σας.4

Τις καλές προθέσεις του διευθυντή απέναντι στον «επικίνδυνο» κρατούμενο ήθελε να υπονομεύσει ένα απρόβλεπτο συμβάν που «έσπασε» την απομόνωση του Αντύπα. Η σύντομη αναφορά (184/20-3-1898) του διευθυντή προς το φρουραρχείο των φυλακών έχει ως εξής:

Λαμβάνω τήν τιμήν νά υποβάλω ύμιν κυρ Φρούραρχε την έγκλειστον άναφοράν του αρχιφύλακος του Σωφρονιστηρίου καί σας παρακαλώ όπως λάβητε ύπ’ όψιν τα εν αυτώ αναφερόμενα κατά του Δεκανέως Καρώνη Δημ., ευαρεστούμενος επί τη επιστροφή των παρόντων γνωρίσητε ημίν τό αποτέλεσμα τών ενεργειών σας.5

Την επομένη (21-3-1898) ο Παπασταθόπουλος υποβάλλει στο φρουραρχείο δεύτερη αναφορά (την 186) περιγράφοντας λεπτομερώς το περιστατικό και ζητώντας από τον φρούραρχο να διενεργήσει ανακρίσεις και να του γνωστοποιήσει το σχετικό πόρισμα. Ακολουθεί το κείμενο αυτού του εγγράφου:

Κατόπιν του υπό χθεσινήν ημερομηνίαν ύπ’ αριθμ. 184 εγ­γράφου μας περί του Δεκανέως Καρώνη Δημητρίου, λαμβάνω την τιμήν να σας αναφέρω ότι ό Δεκανεύς ούτος, μετά του λοχίου Δικαίου, μή δυνάμενοι άλλως να συνεννοηθώσι μετά του απομεμονωμένου καταδίκου Μαρίνου Αντύπα, τόν οποίον αυστηρώς το Υπουργείον της Δικαιοσύνης διά της ύπ’ αριθμ. 4176 διαταγής του, διέταξε όπως μη συνδιαλέγεται [δική μας η υπογράμμιση] μεθ’ ουδενός οπωσδήποτε και επί τη βάσει των διαταχθέντων νά τιμωρήται και ο κατάδικος ούτος μεθ’ άνάλου διαίτης και δεσμεύσεως, [δική μας η υπογράμμιση] ούτοι όμως σήμερον τήν 7 1/2  π.μ. ώραν μετέβησαν είς τό όπισθεν μέρος του Σωφρονιστηρίου, όπου κρατείται ό περί ου πρόκειται κατάδικος καί ό Δεκανεύς Καρώνης ήλθε είς συνεννόησιν μετ’ αυτού εκ του μικρού εξωτερικού παραθύρου του δωματίου επί ¼ της ώρας καί πλέον του λοχίου Δικαίου παραμείναντος πλησίον αυτού.

Επειδή ή υπόθεσις αύτη εγέννησε πολλάς υπονοίας κατά του Δεκανέως Καρώνη, παρακαλώ υμάς, κύρ φρούραρχε, ίνα ευαρεστούμενος εξετάσητε αν ό Δεκανεύς ούτος συνδιελέχθη μετά του καταδίκου τούτου, παρόντος καί τού λοχίου Δικαίου και επί τη επιστροφή γνωρίσητε τό πόρισμα των ενεργειών σας.6

Ως μάρτυρες προτείνονται ο στρατιώτης Νικόλ. Κουραύκας και οι λοχίες Αθ. Μπαμπακούρας και Χ. Τρικαλινός. Το συγκεκριμένο ντοκουμέντο αποκαλύπτει πως το ίδιο το υπουργείο Δικαιοσύνης, με τη 4176 διαταγή του, είχε επιβάλει στον Αντύπα τα βασανιστήρια της στέρησης νερού, της «ανάλου διαίτης», της απομόνωσης και της «δεσμεύσεως».

Στις 23 Μαρτίου 1898, ο διευθυντής των φυλακών ενημερώνει εγγράφως για την επικοινωνία Καρώνη – Αντύπα και το Υπουργείο Δι­καιοσύνης, «συμφώνως πρός τά κεκανονισμένα». Από το σχετικό ντοκουμέντο (196/23-3-1898), που δημοσιεύεται αυτούσιο, προκύπτουν τα εξής:

Ο 24χρονος δεκανέας Καρώνης είχε φτάσει στην Αίγινα 20 μόλις ώρες πριν από την πρώτη επικοινωνία του με τον Αντύπα στις 20 Μαρτίου. Εντάχθηκε στην εξωτερική φρουρά των φυλακών, που τότε συγκροτούσαν στρατιώτες και όχι αστυνομικοί. Συνεπώς, δημιουργεί απορία η σπουδή που έδειξε ο δεκανέας για να επικοινωνήσει με τον Αντύπα. Ήταν μήπως συμφοιτητές; Δυστυχώς, από τα συγκεντρωθέντα στοιχεία, δεν προκύπτει τι είδους σχέση είχε ο Καρώνης με τον Μαρίνο Αντύπα. Ούτε ποια ήταν η συνέχεια και το πόρισμα των ανακρίσεων. Αντύπας και Καρώνης ήταν περίπου συνομήλικοι. Πιθανολογείται, λοιπόν, ότι οι δύο άντρες είχαν γνωριστεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ως φοιτητές της Νομικής. Έτσι, όταν ο Καρώνης μετατέθηκε, το Μάρτη του 1898, στη φρουρά των φυλακών της Αίγινας, μαθαίνοντας ότι εκεί ήταν κρατούμενος ο Αντύπας, έσπευσε να τον συναντήσει στο κελί του, παρά τις απαγορευτικές διαταγές. Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της αναφοράς (196/23-3-1898) Παπασταθόπουλου προς το Υπουργείο Δικαιοσύνης:

Συμφώνως πρός τά κεκανονισθέντα διά τής ύπ’ αριθμ. 5631 διαταγής, λαμβάνω τήν τιμήν ν΄αναφέρω ότι ο άπομεμονωμένος [δική μας η υπογράμμιση] κατάδικος Μαρίνος Αντύπας δεν έδωκε αφορμήν τινά κατά τό οκταήμερον διάστημα. Παρετηρήθη όμως ότι εις Δεκανεύς τής ενταύθα φρουράς, ονόματι Δημήτριος Καρώνης, μόλις πρό 20 ωρών αφιχθείς εκ Ναυπλίου, τήν 20 Μαρτίου ώρα 7ην π.μ., καθ΄ ην παρελάμβανον οι έν τη ακτίνι ταύτη κατάδικοι τά βαρέλια ύδατος, ει-σήλθεν έκ της κιγκλιδωτής θύρας καί μετέβη άπ΄ ευθείας είς τό δωμάτιον του καταδίκου τούτου καί ήλθεν είς συνεννόησιν μετ’ αυτού. Τούτο αντιληφθείσα ή υπηρεσία διετάχθη αμέσως να εξέλθη του διαμερίσματος τούτου ο μνησθείς Δε­κανεύς καί ανέφερον εις τό φρουραρχείον διά του υπ’ αριθμ. 184 εγγράφου μου όπως περιορίση αυτόν του νά ζητή συνδιάλεξιν μετά του καταδίκου τούτου.

Τήν μεθεπομένην ημέραν 21 Μαρτίου ο αυτός Δεκανεύς, μή δυνάμενος άλλως νά συνεννοηθή μετά του μνησθέντος καταδίκου εις τό εσωτερικόν του διαμερίσματος προσλαβών καί τόν λοχίαν τής ενταύθα φρουράς Δικαίον, μετέβησαν είς τό έξωτερικόν μέρος, ένθα τό δωμάτιον του καταδίκου τούτου καί ήλθον έκ δευτέρου είς συνεννόησιν από του μικρού παραθύρου επί 1/2ώραν καί πλέον, του λοχίου Δικαίου παραμείναντος πλησίον.

Επειδή ή υπόθεσις αύτη έγέννησεν υποψίας τινάς κατά του μνησθέντος Δεκανέως, άνέφερον τήν ύπόθεσιν ταύτην έκ δευτέρου προς τό Φρουραρχείον δια του υπ’ αριθμ. 186 εγγράφου μου της 21 Μαρτίου καί παρεκάλεσα όπως προβή εις ανακρίσεις κατά του Δεκανέως καί λοχίου Δικαίου Επί παραβάσει της παρά του Σεβ. ώ Υπουργείου διαταγής, ήτις απηγόρευσεν αυστηρώς όπως μή συνδιαλέγηται μεθ΄ ουδενός και τό πόρισμα των ανακρίσεων γνωρίση ημίν πρός τόν σκοπόν νά υποβάλω πρός τό Σεβ. Υπουργείον διά τά περαιτέρω.7

Ο Αντύπας αποφυλακίστηκε στις 27 Οκτωβρίου 1898, έπειτα από 230 ημέρες κράτησης στο κολαστήριο της Αίγινας. Στο διάστημα αυτό, ο Παπασταθόπουλος υπέβαλε 32 στερεότυπες αναφορές – περίπου μία εβδομαδιαίως – στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, όπως: «Αναφέρω ότι κατά τό οκταήμερον ούδεμίαν άφορμήν έδωκεν ό κρατούμενος έν τώ Σωφρονιστηρίω κατάδικος Μαρίνος Άντύπας».8

Αυτό σημαίνει πως ο συγκεκριμένος κρατούμενος ήταν ο εφιάλτης της κυβέρνησης Αλ. Ζαΐμη και όχι μόνο. Η παραπάνω εκτίμηση ενισχύεται από τα εξής επίσημα στοιχεία: Ενώ η ποινή του Αντύπα έληγε στις 25 Οκτωβρίου 1898, ο διευθυντής των φυλακών αναφέρθηκε εγγράφως από την 1η του ίδιου μήνα (730/1-10-1898) στον «εισαγγελέα έν Αθήναις Πλημμελειοδικών» ως εξής:

Αναφέρω ότι ή ποινή του καταδίκου Μαρίνου Αντύπα, ώς τό συνημμένον απόσπασμα, λήγει τήν 25 Οκτωβρίου ε.ε. καί παρακαλώ ίνα μέ διάταξη άν θ’ αποφυλακίσω αυτόν κατά τήν άνω ημέραν.9

Την ίδια ημέρα (1-10-1898) ο διευθυντής με το 731 έγγραφο του ζητεί από τον γραμματέα «των εν Αθήναις Πλημμελειοδικών» να του γνωρίσει «είς τί ποσόν ανέρχονται τά δικαστικά έξοδα»10  του Αντύπα.

Στις 14 Οκτωβρίου, ο διευθυντής επανέρχεται (έγγραφο 782) ζητώντας «καί αύθις» από τον γραμματέα να τον πληροφορήσει ως προς «τό ποσόν τών δικαστικών εξόδων του καταδίκου Μαρίνου Αντύ­πα, καθώς ούτος επιθυμεί νά πλήρωση ταύτα πρό της λήξεως τής ποινής του».11

Στις 8 Οκτωβρίου, απευθύνει το 761 έγγραφο στο Υπουργείο  Οικονομικών, ζητώντας να στείλει στον αστυνόμο Αίγινας, μέσω του Ταμία Πληρωμών Αττικής, 7,65 δρχ., «δι’ έξοδα μεταγωγής εις τα διά χρέη φυλακάς Αθηνών, πρός απότισιν των δικαστικών εξόδων του»12 . Την ίδια ημέρα (8-10-1898), ο διευθυντής δεν παραλείπει να αναφέρει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης (έγγραφο 759), ότι ο Αντύπας «ουδεμίαν αφορμήν έδωκεν» κ.λπ.

Στις 27 Οκτωβρίου 1898, ο Μαρίνος Αντύπας αποφυλακίζεται υπό τις εξής συνθήκες: Παραδόθηκε στον αστυνόμο της Αίγινας με συνοδευτικό έγγραφο των φυλακών (838/27-10-1898); από το οποίο προκύπτει ότι με την τηλεγραφική διαταγή 26281 του εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθηνών,

ό τέως κατάδικος Μαρίνος Αντύπας, όστις παρεδόθη σήμε­ρον πρός υμάς ίνα μεταχθή διά χρέη φύλακας Αθηνών13, θέλει κρατηθή και μεταχθή πρός τόν κ. Διευθυντήν τής Στρ. Αστυνομίας Αθηνών εάν έχη πληρώσει τά δικαστικά έξοδα ει δέ μη παραδοθήτω εις τόν έπιστάτην πολιτικών φυλακών συμφώνως υπ άριθ. 834 έγγραφόν μας».14

Τυπικότατος, ο διευθυντής Παπασταθόπουλος αναφέρει αυθημερόν (27-10-1898) στον εισαγγελέα και στον επιστάτη πολιτικών φυλακών Αθηνών την παράδοση του Αντύπα στον αστυνόμο της Αίγινας (έγγραφα 839 και 840, αντίστοιχα). Την ίδια ημέρα, επίσης, ο διευθυντής ενημερώνει σχετικά το Υπουργείο Δικαιοσύνης και τον νομάρχη Αττικής (έγγραφα 841 και 842).