των Βασίλη Βασιλόπουλου & Γιάννη Πλαχούρη
Σε αυτή την εποχή της απόλυτης επικυριαρχίας των ΜΜΕ ο κορυφαίοι της παγκόσμιας ενημέρωσης κυριαρχούν και στο Internet παρέχοντας πληροφόρηση σε κείμενο, ήχο και εικόνα. Το BBC και το CNN είναι οι απόλυτοι κυρίαρχοι στο χώρο της web πληροφορίας και κανείς στον κόσμο ολόκληρο δεν είναι σε θέση να τους αμφισβητήσει για την εγκυρότητα και το έγκαιρο των ειδήσεων τους. Περίπου 70 εκατομμύρια μοναδικούς χρήστες το μήνα έχουν το BCC και το CNN.
Γενικότερα στη Βόρεια Ευρώπη και παλαιότερα στις ΗΠΑ μεγάλα ΜΜΕ και κυρίως εφημερίδες διατήρησαν ζωντανό τον παρεμβατισμό τους μέσα από το web και παρά τις δυσκολίες ( κλοπή – άρνηση της επί πληρωμή δημοσίευσης) προχώρησαν στη χρέωση και σε πολλές περιπτώσεις στη συνδρομητική διάθεση της δημοσιογραφικής τους ύλης μέσω των πολυμέσων τους.
Στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα γίνονται παιδικά και ως εκ τούτου ασταθή βήματα.
Νομική σχέση
Στην Ευρώπη τα new media στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν ενταχθεί πλήρως εδώ και πολλά χρόνια στο κανονιστικό πλαίσιο της ενημέρωσης, το οποίο δεν χαρακτηρίζεται από αγκυλώσεις, απαγορεύσεις και γκρίζες ζώνες.
Το παράδειγμα της Σουηδίας είναι εντυπωσιακό, καθώς διαθέτει ένα μοντέρνο νομικό πλαίσιο που συνδυάζει την εποπτεία και την εγγύηση της ανεξαρτησίας του λόγου σε όσα ΜΜΕ εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του. Ένα πλαίσιο που μπορεί να υιοθετηθεί από την Ελλάδα.
Όπως αναφέρει η Σουηδική Αρχή Εποπτείας ΜΜΕ (rtvv / www.rtvv.es), «το internet είναι μια νέα μορφή media». Η δε εκπομπή ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων μέσω internet (webcasts) θεωρείται ένα είδος ενσύρματης μετάδοσης (by wire) [http://www.rtvv.se/_upload/uk/download/MU2009_eng.pdf]. Εάν οι μεταδόσεις γίνονται σε πραγματικό χρόνο (direct playback – streaming) και είναι διαθέσιμες σε όποιον θέλει να ακούσει, τότε πρέπει να γίνονται αντιληπτές όπως οποιαδήποτε ραδιοφωνική μετάδοση.
Σημαντική είναι η αναφορά στις εφημερίδες που εκδίδονται ή διανέμονται και μέσω διαδικτύου. Σύμφωνα με τους κανονισμούς [database rule of the fundamental law, the Freedom of Expression Act (Chapter 1, article 9)] πρέπει να ορίζεται ένας υπεύθυνος «κατά νόμο» (εκδότης) και να πιστοποιείται από την πολιτεία.
Η πιστοποίηση (χωρίς επιβάρυνση και δεν έχει την έννοια της αδειοδότησης) δίνει την απαραίτητη συνταγματική προστασία και εγγυάται την ελευθερία του λόγου (οι αρχές δεν επιτρέπεται να λογοκρίνουν το περιεχόμενο που υπάγεται στο πεδίο της συνταγματικής προστασίας). Με την πιστοποίηση ενημερώνεται η Αρχή Ελέγχου Ραδιοφώνου και Τηλεόρασης (κάτι σαν το δικό μας ΕΣΡ με πρόσθετες αρμοδιότητες από την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων).
Ο κατά νόμο υπεύθυνος είναι το πρόσωπο που ευθύνεται για το εκπεμπόμενο υλικό και το περιεχόμενο αυτό πρέπει να φυλάσσεται για 6 μήνες. Η λογική που διαπνέει τη νομοθεσία τους, λέει λοιπόν, ότι εφαρμόζονται οι διατάξεις για τα παραδοσιακά ΜΜΕ αντιστοίχως για κάθε κατηγορία εκπεμπόμενου υλικού.
Όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι θα πρέπει το ΕΣΡ να έχει την αρμοδιότητα ελέγχου των new media, ενώ επιτελικά είναι απαραίτητη και μια πολιτειακή αρχή όπως μια υπηρεσία με μόνιμο υφυπουργό τεχνολογίας και αρμοδιότητες που θα κινούνται οριζόντια σε όλο το φάσμα των πληροφοριακών συστημάτων και των νέων τεχνολογιών.
Τα ελληνικά Web Media
Στη χώρα μας, αφέθηκε να προκύψει αποτέλεσμα χωρίς μέθοδο, όρους και προϋποθέσεις. Οι δε συμμετέχοντες στον πρωταθλητισμό των web media θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι τα πρότυπα, είτε στο web radio είτε στην web tv. Αρνούνται επίμονα οι περισσότεροι να δουν την πραγματικότητα και κομπάζουν για την επισκεψιμότητά τους και όχι για την αξιοπιστία τους, επικαλούμενοι αποτελέσματα ερευνών πουεστιάζουν στην ευθύνη των χρηστών για την προτίμηση τους στο εμπορικά έγκαιρο παρά στο έγκυρο!
Η ευθύνη ωστόσο, για την προτίμηση των χρηστών στο ροζ και την πικάντικη γαρνιτούρα, η αδιαφορία τους ενίοτε για την έγκυρη ενημέρωση, ανήκει κατά σειρά σε πολιτεία, εκδότες και διαφημιστές οι οποίοι αυθαιρετούν σε τέτοιο βαθμό, που η ανωνυμία στα new media γίνεται χείμαρρος χυδαιότητας με όρια συμπεριφοράς σαφώς χαμηλότερα της κοινωνικής ανεκτικότητας.
Με αυτό τον τρόπο όμως, ένα έγκυρο Νέο ΜΜΕ απαξιώνεται. Ειδικά όταν διαπιστώνει κανείς ότι πουλώντας ενημέρωση, προστατεύει σκανδαλωδώς έναν επίορκο παράγοντα, ενώ ταυτόχρονα δυο μόνο brands μπορούν όταν διαφημίζονται σε οποιοδήποτε, site, να δίνουν κύρος σε κάποιο new media που δεν τηρεί καμία αρχή δεοντολογίας.
Αυτό συνέβη εσχάτως στις δυο εκλογικές αναμετρήσεις του 2009 και επαναλαμβάνεται μέσω google ads στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010, ανάγοντας ως ΜΜΕ ακόμη και προσωπικά ιστολογία.
Κόμματα και πολιτευτές που διαφημίστηκαν σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες πλήρωσαν ασμένως φόρο τόσο στην… Ιρλανδία (google ads, in-text κλπ) όσο και στους εμπλεκόμενους στο χώρο της διαφήμισης (βάσει του Ν.3801/2009), ενώ αρνήθηκαν επίμονα να συζητήσουν καν το ενδεχόμενο να πληρώσουν αγγελιόσημο και ΦΠΑ στην Ελλάδα, διεκδικώντας μια ιδιότυπη φορολογική ασυλία. Επίσης site παραδοσιακών και άλλων ΜΜΕ, βρέθηκαν να παίρνουν πακέτα διαφημίσεων δυσανάλογα των τιμολογίων στο site τους, με σκοπό την απαλλαγή αυτών των διαφημίσεων από το αγγελιόσημο! Ασφαλώς, οι ίδιοι δεν δέχθηκαν ποτέ κουβέντα για ασφάλιση των εργαζομένων τους στο ΕΤΑΠ-ΜΜΕ.
Ωστόσο, όπως ερμηνεύει ο νομοθέτης του Ν.3801 για το τέλος υπέρ ΣΕΕ, αντίστοιχα θα πρέπει σε κάθε τιμολόγιο διαφήμισης να συμπεριλαμβάνεται αγγελιόσημο. Οι ίδιοι οι διαφημιστές που αντιστάθηκαν στο διαδικτυακό αγγελιόσημο, σημειώνουν ότι στον πόρο του Ν.3801/2009 «υπόκεινται όλες οι διαφημίσεις που γίνονται στην Ελληνική Επικράτεια ανεξάρτητα από τον Διαφημιζόμενο. Διαφημίσεις νοούνται οι ενέργειες για προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών εφόσον γι’ αυτές εκδίδεται τιμολόγιο και μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κρίσης από τις Επιτροπές του Ελληνικού Κώδικα Διαφήμισης-Επικοινωνίας».
Και συνεχίζουν, διευκρινίζοντας ότι:
• Έλληνας Διαφημιζόμενος που διαφημίζεται σε διεθνή ιστοσελίδα υπόκειται στο Τέλος (υπέρ ΣΕΕ η αγγελιόσημο κατ’ επέκταση) ανεξάρτητα από την έδρα του Μέσου.
• Διαφημιζόμενος με έδρα εκτός Ελλάδος που διαφημίζεται στην Ελλάδα είναι υπόχρεος σε Τέλος (υπέρ ΣΕΕ ή αγγελιόσημο κατ’ επέκταση).
• Έλληνας Διαφημιζόμενος για το κόστος της διαφήμισης του εκτός της ελληνικής επικράτειας δεν υπόκειται σε Τέλος (υπέρ ΣΕΕ ή αγγελιόσημο κατ’ επέκταση).
Για χρόνια η πολιτική εξουσία υποκρίνονταν ότι δεν έχει καν αντιληφθεί το ζήτημα, το οποίο όμως εισήγαγε λεπτομερώς ο νόμος περί βασικού μετόχου και προς εφαρμογή θα αρκούσε μια απλή ερμηνευτική εγκύκλιος ή μια απλή απόφαση του ΔΣ του ΕΤΑΠ-ΜΜΕ!
Τεκμηρίωση
Η επιχειρηματολογία της Επιτροπής Νέων Τεχνολογιών της ΠΟΕΣΥ (http://newmediagr.wordpress.com/2009/12/091210newmedia.pdf),η άποψη του ΕΔΟΕΑΠ (http://newmediagr.wordpress.com.2010/07/02/edoeap4aggeliosimo) και της ΠΟΕΣΥ (http://newmediagr.files.wordpress.com/2009/06/090519poesy.pdf) και η γνωμοδότηση του νομικού συμβούλου της ΠΟΕΣΥ Τάσου Πετρόπουλου (http://newmediagr.files.wordpress.com/2009/06/090519petropoulos.pdf) είναι μέχρι στιγμής πολύτιμη προίκα των δημοσιογράφων, καθώς η ημιμάθεια απειλεί συνεχώς τη λογική και υπονομεύει τη συλλογική έκφραση του κλάδου.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σύμφωνα με το νόμο ν. 3414/2005 (ΦΕΚ Α’ 279/2005), για το «βασικό μέτοχο», .. .«Επιχείρηση Μέσων Ενημέρωσης» είναι η με οποιαδήποτε νομική μορφή οντότητα ή επιχείρηση, ανεξαρτήτως του κοινωφελούς ή μη σκοπού της, η λειτουργία της οποίας υπάγεται στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Κράτους εφαρμοζομένων αναλόγως των διατάξεων του άρθρου 3 του π.δ. 100/2000 (ΦΕΚ 98 Α’) και έχει ως δραστηριότητα, αποκλειστική ή μη:
α) την έκδοση εφημερίδων ή περιοδικών, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία, ή εντύπων που περιέχουν ύλη, πολιτικού ή οικονομικού χαρακτήρα, σε οποιαδήποτε μορφή εκδίδονται, διαδίδονται ή διανέμονται, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρονικής, ή
β) την εγκατάσταση και λειτουργία ή τη διαχείριση τηλεοπτικού σταθμού ή την εκπομπή ή μετάδοση τηλεοπτικού σήματος, με οποιαδήποτε μορφή ή τρόπο, όπως είναι η ελεύθερη λήψη, καλωδιακή, συνδρομητική, δορυφορική, ψηφιακή, ενσύρματη, ασύρματη, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία, ή
γ) την εγκατάσταση και λειτουργία ή τη διαχείριση ραδιοφωνικού σταθμού ή εκπομπής ραδιοφωνικού σήματος με οποιαδήποτε μορφή, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία, ή
δ) την παροχή μέσω του διαδικτύου υπηρεσιών οπτικού ή/και ακουστικού περιεχομένου, εφόσον το περιεχόμενο αυτό έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και ειδικότερα περιλαμβάνει, κατά το πρότυπο των έντυπων εφημερίδων, ειδήσεις για πολιτικά ή κοινωνικά ή οικονομικά γεγονότα και εκδηλώσεις, καθώς και άρθρα, σχόλια, συνεντεύξεις ή συζητήσεις για τα θέματα αυτά.
Από την ισχύουσα νομοθεσία οι διαφημίσεις σε όλες τις μορφές ΜΜΕ χρεώνονται και με αγγελιόσημο. Αυτό το ξεκαθαρίζει με σαφήνεια ο νόμος 1344/1973, σημειώνοντας ότι στην υποχρέωση καταβολής αγγελιοσήμου υπάγονται όλα τα μέσα δημοσιότητας που αναφέρονται στον α.ν. 248/1967.
Τόσο με αυτή τη διάταξη, όσο και με άλλες ανάλογες αναφορές σε άλλους νόμους, είναι εμφανές ότι ο νομοθέτης δεν εστιάζει στη μορφή του μέσου δημοσιότητας, αλλά στο περιεχόμενο. Ο νομοθέτης, στο ίδιο το άρθρο με το οποίο επέβαλε την υποχρέωση καταβολής αγγελιοσήμου στα περιοδικά και στις εφημερίδες, ημερήσιες ή μη, έδωσε τον ορισμό της έννοιας «μη ημερήσια εφημερίδα ή περιοδικό», ορισμός που για την ταυτότητα του νομικού λόγου ισχύει ασφαλώς και στις ημερήσιες εφημερίδες, με μόνη διαφοροποίηση ως προς την περιοδικότητα έκδοσης. Έτσι, όρισε ότι εφημερίδα ή περιοδικό θεωρείται κάθε έντυπο που εκδίδεται με οποιαδήποτε μορφή ή εμφάνιση.
Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι τον ορισμό αυτό επανέλαβε πρόσφατα, στο άρθρο 14 παρ. 9 του ν. 3232/2004, διάταξη η οποία αντικατέστησε την προαναφερόμενη του α.ν. 248/1967 και με την οποία προσδιορίστηκε λεπτομερέστερα η έννοια της περιοδικότητας. Η γενική αυτή γραμματική διατύπωση της εν λόγω διάταξης δεν αφήνει αμφιβολία ότι, στο ρυθμιστικό της πεδίο, υπάγονται και οι εφημερίδες που, κάνοντας χρήση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων, παρουσιάζουν την ύλη τους, όχι στο χαρτί, αλλά στην οθόνη του υπολογιστή ή σε άλλα παρόμοια μέσα. Το internet, στην περίπτωση αυτή, δεν αποτελεί νέο μέσο ενημέρωσης, αλλά παρέχει τη δυνατότητα στην εκδοτική επιχείρηση κατά την παραδοσιακή έννοια του όρου, να «εμφανίζει» την ύλη της μέσω του διαδικτύου.
Αποτελεί επομένως μια (νέα) μορφή αποτύπωσης της εφημερίδας και του περιοδικού (και δεν πρόκειται για νέο μέσο ενημέρωσης) και ως εκ τούτου δημιουργείται υποχρέωση καταβολής του αγγελιοσήμου και για τις διαφημίσεις που καταχωρίζονται στις εν λόγω ιστοσελίδες, καθώς εμπίπτουν στο πεδίο ρύθμισης του α.ν. 248/1967. Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες μορφές διανομής των ραδιοτηλεοπτικών μέσων, ανεξαρτήτως μορφής και τρόπου λειτουργίας τους, όπως σημειώνει στη γνωμοδότηση του ο κ. Τάσος Πετρόπουλος, για λογαριασμό της ΠΟΕΣΥ.
Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να τίθεται επί τάπητος το ζήτημα σήμερα από τους πολιτικά υπεύθυνους. Αυτό βέβαια συμβαίνει επειδή όλοι δέχονται τώρα πια. ότι επειδή πρόκειται για μια νέα μορφή διανομής δημοσιογραφικής ύλης, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη για νομοθεσίες από περισπούδαστους συνταγματολόγους. Μέχρι τώρα δηλαδή αποδεικνύεται ότι χρειαζόταν μια επίφαση για να γίνει το αυτονόητο.
Το αύριο των δημοσιογράφων, των εκδοτών και της πολυφωνίας
Ξεπερνώντας αυτές τις παραδοχές ο καθένας πρέπει να συμφωνήσει ότι σε αυτή τη νέα εποχή πρέπει να βρεθεί λύση για την κρίση στα ΜΜΕ. Ανεξάρτητα από την οικονομική κρίση, το διαδίκτυο, έχει επιδεινώσει την κατάσταση για τα παραδοσιακά Μέσα τα οποία υποφέρουν ακόμη περισσότερο επειδή απομείωσαν την αξία της υπογραφής του συντάκτη τους.
Όμως η αξία της υπογραφής του συντάκτη, αναγνωρίζεται διεθνώς ως ένας τρόπος ενίσχυσης της εγκυρότητας αλλά και της αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας. Στις προηγμένες χώρες πιστεύουν, με πρώτα τα αμερικανικά ΜΜΕ, ότι η υπογραφή θα ξαναδώσει ζωή, θα αυξήσει την αναγνωσιμότητα ενός site και θα αφυπνίσει το ενδιαφέρον των πολιτών για συμμετοχή. Θεωρούν ότι θα οδηγήσει σίγουρα σε μια πιο αποκαλυπτική δημοσιογραφία. Αποτέλεσμα αυτών, είναι η δημιουργία fund χρηματοδότησης της ανεξάρτητης έρευνας, και οι επιτυχίες διαφόρων (σοβαρών) αμερικανικών ιστολογιών που έχουν πρωτοστατήσει σε αποκαλύψεις.
Σε αυτό το περιβάλλον οι μετρήσεις αναγνωσιμότητας δεν αφορούν μόνον τις επισκέψεις μοναδικών χρηστών και τη συχνότητα τους αλλά και την παραμονή τους στην ιστοσελίδα και την ανάγνωση ενός αριθμού θεμάτων, κατηγοριών ειδήσεων και συντακτών. Με άλλα λόγια το ίχνος της υπογραφής είναι η τελευταία άμυνά τους στην κλοπή της δημοσιογραφικής τους ύλης. Τούτο γιατί το θέμα της αναδημοσίευσης άνευ αδείας δημοσιογραφικής ύλης σε συναθροιστές και προσωπικά ιστολογία είναι ζήτημα πνευματικών δικαιωμάτων.
Η οπτική των δημοσιογράφων
Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχει η εντύπωση ότι οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν με φόβο την εξέλιξη. Σε πείσμα αυτής της άποψης οι δημοσιογράφοι είτε εργάζονται σε new media, είτε αλλού, δηλώνουν ότι δεν φοβούνται το internet διότι πρόκειται για την επαγγελματική κατηγορία εργαζομένων ιδιαίτερα εξοικειωμένων με την τεχνολογία, που μάλιστα τη χρησιμοποιούν για να χτίσουν την καριέρα τους και μέσα στην κρίση αποδεικνύεται ως το σημαντικότερο εισοδηματικό μαξιλάρι, καίτοι ανασφάλιστοι και με μαύρες αποδοχές. Σε κάθε περίπτωση, οι δημοσιογράφοι επιδιώκουν με ζέση την, με κίνητρα (μειωμένο ΦΠΑ;), ενίσχυση των πιστοποιημένων new media με επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές, την ασφάλιση των εργαζομένων, την καταβολή αγγελιοσήμου, τη ρύθμιση της λειτουργίας τους και το δικαίωμα αυτών των ΜΜΕ στην κρατική διαφήμιση, ειδικώς εάν εμφανίζονται σε περισσότερες γλώσσες, σε μορφές για τηλέφωνα και ταμπλέτες και διαθέτουν εκδόσεις για ΑμΕΑ.
New Media εργαστήρια
Είναι απαραίτητη η λειτουργία ειδικών πανεπιστημιακών εργαστηρίων πολυμέσων στις σχολές ΜΜΕ των ΑΕΙ, η οποία θα δώσει στους φοιτητές (και της πληροφορικής) πιστοποιημένη γνώση, στα πρότυπα πολλών πανεπιστημίων στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ.
Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσουν οι Διευθύνσεις Πολυμέσων της ΕΡΤ και του ΑΠΕ, καθώς και άλλα αναγνωρισμένα και πιστοποιημένα New Media, όπου αν και δεν λειτουργούν συστήματα συλλογής επεξεργασίας διάθεσης και χρήσης της γνώσης των πληροφοριακών συστημάτων, εντούτοις κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι αυτή υπάρχει, είναι προπληρωμένη και αδικαιολογήτως αχρησιμοποίητη από την παιδεία και ευρύτερα την κοινωνία. Επιπρόσθετα, οι παραπάνω δύο κοινωφελείς φορείς μπορούν να πραγματοποιήσουν προγράμματα επιμόρφωσης και των ενδιαφερόμενων επαγγελματιών δημοσιογράφων στις νέες τεχνολογίες.
Υ.Γ. Είναι προφανές ότι αυτή η διαβούλευση είναι εστιασμένη στην ενημέρωση και στα επαγγελματικά δικαιώματα των εργαζομένων στα Νέα Μέσα Ενημέρωσης, δηλαδή σε αυτά που δημοσιεύουν ή αναδημοσιεύουν δημοσιογραφική ύλη. Είναι αυτονόητο ότι τα προσωπικά ιστολογία δεν είναι εμπορικές επιχειρήσεις (άλλωστε υπάρχει σχετική, ρητή απαγόρευση στους όρους χρήσης των χώρων φιλοξενίας – bloggers, wordpress κ.λπ.), δεν κόβουν τιμολόγια και αποτελούν βήμα διαλόγου. Ο διάλογος, είναι βασικό συστατικό της δημοκρατίας και αποτελεί το στοιχείο που ξεχωρίζει ένα προσωπικό ιστολόγιο από μια «παράγκα». Όταν τηρείται η προϋπόθεση του διαλόγου, τυχόν επιθυμία τους για ανωνυμία δεν προβληματίζει κανέναν.
Βασίλης Βασιλόπουλος
δημοσιογράφος
μέλος ΕΣΗΕΑ
Γιάννης Πλαχούρης
δημοσιογράφος
μέλος ΕΣΠΗΤ